شاید این سؤال برای شما هم پیش آمده باشد که چرا این همه دعا می‌کنیم اما گاهی اوقات، اثری از اجابت نمی‌بینیم و یا شاید همین موضوع باعث دلسردی بعضی از انسان‌ها در دعا کردن و درخواست از خداوند متعال شود.
مطالعه و قت در احوال بزرگان و عرفا می‌تواند به این سؤال ما پاسخ دهد. زنده‌یاد بانو «مجتهده امین» از بزرگان حوزه علمیه در عصر حاضر بود که دستورالعمل‌هایی برای سیر و سلوک و ارتباط و با قادر باری تعالی دارد که رعایت آنها می‌تواند ما را به سرمنزل مقصود برساند.
اکنون که در ماه رجب، ماه دعا و مناجات قرار داریم خوب است گذری بر این مفاهیم داشته باشیم.
جایگاه «ذکر» در آیات قرآن کریم
در آیات و اخبار به قدری تعریف از ذکر و تمجید از ذاکرین شده که بیان تمام آنها محتاج به کتابی مبسوط است چنانچه در سوره آل عمران در تعریف ذاکراین فرموده: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ»؛ آن کسانی که متذکر حق‌اند در حالتی که ایستاده یا نشسته‌اند یا خوابیده‌اند و تفکر می‌کنند در خقلت آسمان‌ها و زمین.
در سوره بقره: «فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ» پس یاد کنید مرا تا یاد کنم شما را «فَاذْکُرُواْ اللهَ کَذِکْرِکُمْ» پس یاد کنید خدا را همان طوری که یاد می‌کنید پدرهای خود را.
در سوره اعراف: «وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ»؛ خطاب به پیغمبر اکرم (ص) است که :«یاد کن پروردگار خود را در نفس خود در حال تضرع و آهسته، نه بلند و مباش از بی‌خبران».
و در ذم منافقین فرموده: «وَلاَ یَذْکُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلًا» یعنی آنها یاد خدا نمی‌کنند مگر کمی. در سوره احزاب: «»یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا، وَسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلًا»؛ در این آیه خطاب فرموده به مؤمنین که بسیار ذکر خدا کنید و تسبیح نمایید او را در صبح و شام.
4 ویژگی ممتاز شخص مؤمن
اما اخبار در این خصوص بسیار است در عدة الداعی از صادق آل محمد (ع) روایت می‌کند: به درستی که خدای تعالی می‌فرماید: کسی که مشغول شد به ذکر من از اینکه از من سؤال نماید، من عطا می‌کنم به او بهتر از آن چیزی که عطاء می‌کردم به او اگر سؤال کرده بود از من.
ایضا روایت می‌کند از پیغمبر اکرم (ص) که فرموده: چهار چیز است که نمی‌رسد به او مگر مؤمن (یعنی از صفات ممتاز مومن است) سکوت و آن اول عبادت است؛ تواضع از برای خدا - سبحانه - ذکر خدا در تمام حالات، و کمی چیز، یعنی کمی مال و دولت.
پیغمبر اکرم فرمود: در تورات نوشته شده که حضرت موسی (ع) سؤال نمود از پروردگار خود که آیا تو نزدیکی به من تا اینکه مناجات نمایم با تو، یا دوری از من تا آنکه ندا کنم تو را؟ پس خدا وحی نمود به او که: ای موسی! من همنشین کسی می‌باشم که یاد کند مرا. موسی (ع) عرض کرد: پس کیست در پرده تو، روزی که پرده‌ای نیست مگر پرده تو؟ فرمود: آن کسانی که یاد می‌کنند مرا، پس یاد می‌کنم من آنها را و (کسانی که) دوستی می‌کنند از برای من، پس دوست می‌دارم من آنها را ایشان کسانی می‌باشند که وقتی اراده کردم به اهل زمین بلایی فرستم، به واسطه آنها رفع می‌کنم بلا را از اهل زمین الی غیر ذلک از آیات و اخبار بسیاری که در فضیلت ذکر رسیده.
آیا مقصود از ذکری که این همه تعریف و تمجید درباره وی نموده‌اند، ذکر لسانی است مثل «لا اله الا الله و سبحان الله» یا آنکه مقصود تذکر و به یاد حق تعالی بودن است یا آنکه مقصود هر دوست، یعنی توجه به قلب و تلفظ به زبان؟ البته معلوم است تلفظ به این کلمات به تنهایی وافقی به مقصود نیست و اصل و حقیقت ذکر همان تذکر است، اما بایستی زبان، ترجمان و حاکی از قلب باشد.
اگر انسان در تمام حالات یا در اکثر اوقات، متوجه به حق تعالی و متذکر او باشد و مداومت نماید به اذکاری که از طریق شرع رسیده، به اندک وقتی مأنوس به حق تعالی و محبوب او می‌شود. این است که گفته‌اند از برای ذکر، اولی است و آخری،؛ اول آن اینکه ذکر باعث انس و محبت می‌شود و آخر آن اینکه انس و محبت باعث ذکر می‌شود.
عمده چیزی که مراعات آن در دعا و ذکر، لازم است:
اول، معرفت به حق، عز و جل، که آن اصل در دعا و ذکر است. تا نشناسی معبود را چگونه ستایش او را می‌نمایی و از وی تمنا می‌کنی؟
قال موسی بن جعفر (ع) قال قوم للصادق(ع) ندعو فلا یستجاب لنا قال: لانکم تدعون من لا تعرفونه، «قومی از صادق آل محمد (ع) سؤال کردند که ما دعا می‌کنیم اما اثر اجابت نمی‌بینیم، فرمود: برای این است که می‌خوانید کسی را که نمی‌شناسید». زیرا که بدون شناسایی، ممکن نیست توجه نمودن به او و بدون توجه دعا تحقق نپذیرد. حقیقت و روح ذکر همان توجه به معبود است و ذکر زبانی از متفرعات او است.
دوم، توجه کامل در حین دعا و متوجه متفرع بر معرفت است. پس کسی که او را شناخت و حین دعا توجه به او نمود به مقتضای وعده الهی که خلف‌پذیر نیست، چنانچه فرموده «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»، بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را. و البته او را از در خانه خود مأیوس نمی‌کند پس تا می‌توانی کوشش کن که در این دو جهت کامل شوی تا اینکه از از ذاکرین و مذکورین حق تعالی محسوب شده و داعی و مدعوّ او شوی.

فارس